Familie betrekken gebeurt in de meeste organisaties op zogenaamde kantelmomenten, zoals het moment van opname en ontslag. We pleiten ervoor om erover te waken dat er een continuïteit is in het contact en dat het dus niet beperkt blijft tot kantelmomenten. Dat kan op diverse ogenblikken (spontaan contact, familieavonden, crisissituaties…) en op verschillende manieren, zowel formeel (familiegesprek, brochures, rondleidingsmoment…) als informeel (een babbeltje voor het bezoekmoment).

De rol van familie in het zorgtraject is niet dezelfde als die van de zorggebruiker. Daarom spreken we van gelijkwaardigheid in plaats van gelijkheid. Familie neemt de regie van de zorggebruiker niet weg, maar kan er een aanvulling op zijn. Het is wel van belang om binnen de organisatie van bij aanvang van het traject van de zorggebruiker toe te lichten dat familie een belangrijke partner in de zorg is.

Vertrek in jouw organisatie steeds vanuit de houding dat het betrekken van familie een evidentie is in de zorg, van bij de start en doorheen het traject van de zorggebruiker. Op die manier straal je als organisatie en als medewerker een familievriendelijk klimaat uit.

Een gezamenlijk familiebeleid is gestoeld op 4 pijlers: bejegening, informatie, ondersteuning en participatie. Uitleg over deze 4 pijlers en hoe je hieraan verder kan bouwen, vind je in het basisleertraject.

Gesprekken in de trialoog zijn contacten met 3 partners in zorg: zorggebruiker, familie en hulpverlener. Elke partner kan daarbij een unieke positie innemen om het traject van de zorggebruiker te ondersteunen en aandacht te hebben voor welzijn van familie. Denk bijvoorbeeld aan het bespreken van het verloop van de begeleiding en concrete afspraken rond de taakverdeling, waar elke partner vanuit zijn/haar eigen insteek kan bijdragen.

Met het woord ‘familie’ verwijzen we niet enkel naar personen met een familiale band, maar gaat het breed over alle naasten: de personen in de sociale context van de zorggebruiker. Probeer je ook niet te beperken tot die ene, meest nabije familielid, maar verken zo breed mogelijk. Vergeet niet dat ook kinderen/jongeren deel uitmaken van de sociale context van een zorggebruiker.

Door een open gesprek waarin zowel de wens als de weerstand tot het betrekken van familie duidelijk kan worden, creëer je de mogelijkheid om te verhelderen wanneer en op welke manier het mogelijk is om familie te betrekken. Bekijk de term familie ruim: wees je er bewust van dat aarzeling ten opzichte van bepaalde personen niet persé gelden voor alle personen in het sociaal netwerk.

Bekijk samen met familieleden wat ze nodig hebben om betrokkenheid mogelijk te maken en/of te vergroten. Neem hierbij een niet-oordelende en empathische houding aan. Bespreek hun mogelijkheden, voorkeuren en wensen tot betrokkenheid.

Wil je meer weten over de thema’s beroepsgeheim, beslissingsbekwaamheid, bewindvoering, vertrouwenspersoon en hoe deze zich verhouden tot het betrekken van familie? Dan kan de verdiepingsmodule ‘Juridische hefbomen en grenzen bij het betrekken van naasten’ je inspireren. Volg deze opleiding gratis en online via https://familiereflex.be/doe-de-familiereflex/onze-vormingsmogelijkheden/ 

Heropen op regelmatige basis en op verschillende momenten in het traject de dialoog.  Ideëen rond betrokkenheid kunnen wijzigen in de loop van het traject. Bekijk ook flexibele mogelijkheden in de mate van en manier waarop iemand betrokken is.  Betrokkenheid kan ook variëren naargelang het topic.

Zorg dat de informatie en contactgegevens over de betrokken familie up to date is en beschikbaar is in het patiëntendossier.

Bekijk bij ontslag of transfert zowel met de zorggebruiker als familie, welke info ze graag al hadden doorgespeeld aan de volgende zorgpartner.

Bekijk gezin als ruim begrip, denk hierbij bijvoorbeeld ook aan nieuw samengestelde gezinnen, kinderen die niet langer inwonend zijn…

Houdt het thema ouderschap zelf mee warm doorheen de begeleiding. Benieuwd naar waarom dit belangrijk is en hoe je dat doet? De onlineopleidingen rond KOPP/KOAP in ons basisleertraject helpen je op weg. Het Familieplatform heeft ook een uitgebreid aanbod rond KOPP/KOAP via opleidingen, tools en brochures. Neem daarvoor een kijkje op de website van het Familieplatform.

Zorg dat de informatie en gegevens over alle kinderen uit het gezin van de zorggebruiker beschikbaar is in patiëntendossier. Broers en zussen worden vaak vergeten in de zorg.  Bekijk ook met hen wat eventueel hun noden of bekommernissen zijn.

Informatie op maat van kinderen, jongeren en volwassenen kan je vinden op de website van het Familieplatform. 

Daarnaast is het nuttig om vanuit jullie organisatie een brochure met specifieke informatie over jullie werking en afspraken te vertalen op kindermaat.

Ook wanneer jouw rol als hulpverlener zich voornamelijk bevindt in de volwassenzorg, is het belangrijk om aandacht te hebben voor de minderjarige en jongvolwassen kinderen van de zorggebruiker. Dat kan al door informeel contact te leggen en in eenvoudige woorden uit te leggen over de hulp die je aan hun ouder zal geven. De veerkrachthelpers kunnen je hierbij een kader aanreiken.

Neem een open houding aan ten opzichte van de aarzelingen en de beleving van kinderen. Als er schuldgevoelens of onduidelijkheden spelen, kan een open gesprek hier veel in betekenen. Bespreek op welke manier en rond welke thema’s bijvoorbeeld kinderen graag betrokken zouden worden.

De Kindreflex stimuleert hulpverleners om steeds met volwassen zorggebruikers een gesprek te voeren over het thema ouderschap. Daarnaast biedt de Kindreflex een kader aan hulpverleners om verontrustende gezinssituaties te detecteren en de veiligheid zo snel mogelijk te herstellen. Dit in 6 eenvoudige stappen, die je kan terugvinden op de kindreflex-website.

Voorzie op verschillende manieren duidelijke informatie rond contactname. Dit kan bijvoorbeeld via het aanbieden van kaartjes met contactgegevens, een overzicht van beschikbaarheid en contactgegevens op de website, … Denk hierbij aan het laagdrempelig aanbieden van contactgegevens aan kinderen/jongeren, zodat ook zij weten waar ze terecht kunnen.
Bespreek met familie dat ze eventuele problemen met beschikbaarheid mogen aangeven en dat er dan samen naar een oplossing kan gezocht worden. 

Door het aanbieden van een onthaalbrochure specifiek gericht naar familie (met bijvoorbeeld praktische afspraken, een beschrijving van de werking en de visie van de organisatie,…), geef je meteen van bij de start mee dat familie gezien wordt als een belangrijke partner binnen jouw organisatie. Zorg er steeds voor dat deze informatie vlot toegankelijk, duidelijk en laagdrempelig is.

Ook familieorganisaties zetten zich in om families te informeren, samen te brengen en te ondersteunen. Biedt informatie over deze organisaties aan in een onthaalbrochure, in ruimtes waar familie regelmatig komt, bij vragen van familie, … Voor een overzicht van de verschillende familieorganisaties kan je terecht op de website van het Familieplatform

Oog hebben voor een gastvrij onthaal en informele contactmomenten, maakt het mogelijk om ook met familie een vertrouwensrelatie op te bouwen. Een warm welkom zit vaak verscholen in kleine acties, zoals een vriendelijke knik bij het binnenkomen, het geven van een rondleiding, het aanbieden van een koffie of eenvoudigweg vragen hoe het gaat. Deze informele contacten zijn voor familie een waardevolle aanvulling naast de therapeutische contacten.

Ga er als hulpverlener niet meteen van uit dat familie zich kan vrijmaken op om het even welk moment. Familie moet zich dikwijls al heel flexibel opstellen om zorgtaken of afspraken voor de behandeling van hun familielid te combineren met andere taken (bv: zorg voor andere gezinsleden, eigen job, …). Vraag familie wat mogelijk is voor hen en ga samen op zoek naar mogelijke opties. Bied eventueel de mogelijkheid aan om buiten de kantooruren een afspraak te plannen of bekijk waar nodig om te werken via een online gesprek. 

Ga als hulpverlener het gesprek met familie aan zoals je in gesprek gaat met collega’s, vrienden, eigen familie, …, van mens tot mens. Een open, authentieke houding naar familie toe neemt bij de verschillende partijen drempels weg en creëert opening voor een waardevol contact en partnerschap.

Neem een onbevooroordeelde houding aan en ga in gesprek over de opvattingen en beleving van familie. Tracht drempels in de communicatie zoveel als mogelijk te verhelpen (bv: tolken door anderstalige hulpverleners) en hou bij het aanbieden van informatie rekening met verschillende achtergronden van familie.

De mogelijkheden tot het delen van informatie zijn sterk afhankelijk van of het gaat om persoonsgebonden of niet-persoonsgebonden informatie. Heel wat vragen van familie kunnen beantwoord worden door het delen van niet-persoonsgebonden informatie. Denk hierbij aan het ter beschikking stellen van informatie rond de werkwijze van de organisatie (bv: in een onthaalbrochure), het aanbieden van folders rond ondersteuningsaanbod voor familie (bv: aanbod van familieorganisaties), het organiseren van een informatiemoment rond bepaalde ziektebeelden, psychofarmaca of psychotherapie, …
Enkel persoonsgebonden informatie valt onder het beroepsgeheim en kan dus niet zonder toestemming van de zorggebruiker gedeeld worden.
Bespreek dit onderscheid en de verschillende mogelijkheden ook met zorggebruiker. 

In de gratis online verdiepingsmodule ‘Juridische hefbomen en grenzen bij het betrekken van naasten’  maak je kennis met alles wat niet en wél kan..

De voorkeuren van de zorggebruiker rond het delen van persoonsgebonden informatie kunnen uiteenlopend zijn en niet alle inhoud binnen een therapeutisch proces dient gedeeld te worden. Bevraag daarom de voorkeuren op verschillende domeinen en de wijze waarop de zorggebruiker de familie wil betrekken. Herbevraag de voorkeuren rond het delen van informatie op geregelde tijdstippen. Deze voorkeuren kunnen namelijk veranderen doorheen de tijd.

Breng indien nodig wijzigingen aan zodat deze informatie up to date is (bv: in functie van gewijzigde voorkeuren). Zorg dat iedereen van het behandelteam op de hoogte is van de gemaakte afspraken

Sta stil bij wat de gevolgen van een weigering tot het delen van persoonsgebonden informatie wel en niet zijn. Een weigering tot het delen van persoonsgebonden informatie, impliceert niet dat er geen contact met familie mogelijk is en dat het informeren van familie uitgesloten is. Niet-persoonsgebonden informatie kan steeds gedeeld worden en kan ondersteunend werken voor familie. Ook het erkennen van de impact van deze weigering op familie, kan ondersteunend werken. 

Neem, wanneer familie zelf contact opneemt, in elk geval de tijd om hun vraag te horen. De kans is groot dat je de vraag (deels) kan beantwoorden door niet-persoonsgebonden informatie te delen.

In verhalen van familie horen we dat contact wordt afgebakend, nog voor ze een vraag kunnen stellen. Hierdoor blijven zelfs eenvoudige vragen (bv: over gewijzigde praktische afspraken omwille van Covid-19) onbeantwoord. Baken gerust af wanneer je bepaalde vragen niet kan beantwoorden omwille van beroepsgeheim, maar creëer ook openheid met betrekking tot de eigen noden van familie.

Als hulpverlener is het niet altijd eenvoudig wanneer familie persoonsgebonden informatie over de zorggebruiker deelt. Ga echter deze mogelijkheid niet uit de weg, familie kan vaak waardevolle input geven. Wees transparant naar familie toe over hoe met deze informatie zal worden omgegaan en ga hierover in gesprek.

Focus op verschillende types van noden die bij familie kunnen leven, denk hierbij aan zowel emotionele ondersteuningsvragen (bv: luisterend oor, mogelijkheden tot zelfzorg), als praktische behoeften (bv: financiële ondersteuning, huisvesting).

Wees je ervan bewust dat je voor verdere opvolging van deze noden kan doorverwijzen, maar dat ruimte creëren door de vraag ernaar al erg veel kan betekenen voor familie.

Ga niet voorbij aan de specifieke behoeften en ondersteuningsvragen van kinderen en jongeren. Stel informatie ter beschikking over laagdrempelige ondersteuningsmogelijkheden voor kinderen en jongeren (bv: Awel, KOPP-groepen). Ga zelf in gesprek met kinderen om hun noden rechtstreeks te bevragen. Stimuleer bovendien andere familieleden om in gesprek te gaan met de kinderen. De veerkrachthelpers kunnen houvast bieden aan familieleden om aan de slag te gaan met de kinderen, je vindt ze op de website van het Familieplatform.

Je kan familie een hele stap vooruit helpen door hen informatie aan te bieden over verschillende ondersteuningsmogelijkheden. Familie kan bijvoorbeeld beroep doen op de eigen omgeving, de huisarts, lotgenoten en familieorganisaties, en professionele hulpverleners (al dan niet verbonden aan jouw organisatie).
Je kan familie ook wegwijs maken of doorververwijzen binnen het aanbod in de regio. Goede contacten met andere zorgorganisaties en zorgprofessionals kan doorverwijzing vereenvoudigen en de drempel voor familie verlagen. Neem ook eens een kijkje op de website van het Familieplatform en maak kennis met verschillende familieorganisaties. Zij bieden velerlei vormen van ondersteuning voor familie aan.

Het bejegenen, informeren, ondersteunen en betrekken van familie blijven steeds een taak voor elke individuele hulpverlener. Aanvullend kan de mogelijkheid gecreëerd worden om beroep te doen op een familie-ervaringsdeskundige (FED) of een familievertrouwenspersoon (FVP). 

Een FED heeft eigen ervaring als familielid van een persoon met een psychische kwetsbaarheid en zet deze ervaring in om het familieperspectief te versterken binnen de zorgorganisatie, onder andere door het vertolken van de stem van families naar het beleid. 

Een FVP kan optreden als een aanspreekpunt voor familie. Daarnaast kan een FVP een luisterend oor bieden, informeren, adviseren en familie doorverwijzen. Dit doet de FVP vanuit een onafhankelijke positie ten opzichte van de zorgorganisatie, waardoor hij/zij ook kan optreden als belangenbehartiger en bemiddelaar tussen familie en zorgverleners.

Wees aandachtig voor continuïteit in het bieden van informatie aan familie, ook bij kantelmomenten en crisissituaties. Uit de Familietevredenheidsmeting (Familieplatform, 2021; Respons van 848 familieleden; vanuit 7 Vlaamse Psychiatrische Ziekenhuizen en Psychiatrische Centra) blijkt dat familieleden het minst tevreden zijn over de informatie die ze krijgen bij een crisismoment, en hier net op deze momenten sterk nood aan ervaren. Inhoudelijke aanbevelingen kan je vinden in de richtlijn rond het betrekken van naasten.

Kantelmomenten en crisissituaties kunnen een (emotionele) impact hebben op het leven van familie. Heb oog voor die impact door in gesprek te gaan met familie en de noden tot ondersteuning te bevragen. Op die manier verminder je het risico op secundaire traumatisering.

In onze opleiding “verdiepingsmodule omgaan met naasten na suïcide” die binnenkort online komt, kom meer te weten over hoe je familie kan betrekken bij en na een suïcide(poging).

Betrokkenheid van familie kan verschillende vormen aannemen en hier zijn velerlei mogelijkheden toe (denk bijvoorbeeld aan ‘rooming in’). Wees er je van bewust dat de mate en manier van betrokkenheid van familie kan veranderen doorheen het zorgtraject, zeker op kantelmomenten. Ga creatief om met de manier waarop familie kan bijdragen en/of ondersteund kan worden.

Op zoek naar inspiratie of vragen over de verschillende manieren waarop je familie kan betrekken bij kantelmomenten of crisissituaties? Neem contact op met het Familieplatform voor coaching op maat.